POWIAT. Oświęcimianka Julia Ilisińska w Ogrodzie Sprawiedliwych

Julia Ilisińska, Hrant Dink, Emanuel Ringelblum i Liu Xiaobo – te cztery wybitne postacie zostaną w tym roku upamiętnione w warszawskim Ogrodzie Sprawiedliwych.

6 marca obchodzimy – ustanowiony przez Parlament Europejski – Europejski Dzień Sprawiedliwych. Z tej okazji w warszawskim Ogrodzie honorowani są ludzie, którzy ocalili życie innych ryzykując własnym oraz ci, którzy nie bali się występować w obronie ludzkiej godności w czasie totalitaryzmu nazistowskiego i komunistycznego, w okresie ludobójstw i masowych mordów oraz wszystkich zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych w XX i XXI wieku. Ogród Sprawiedliwych znajduje się na skwerze Generała Jura-Gorzechowskiego – w miejscu symbolicznym dla byłego getta.

Julia Ilisińska podczas II wojny światowej działa w konspiracji i pomagała więźniom obozu Auschwitz. Była odważną kobietą, nie zamykała oczu na to, co działo się za drutami obozu. W swym domu zorganizowała punkt dystrybucji lekarstw dla więźniów. Działała pomimo strachu o trójkę swoich małych dzieci. W 1941 r. została wraz z mężem – Władysławem – aresztowana. Bita i torturowana nie zdradziła nikogo z konspiracji. Cudem ocalała. Jej mąż został zamordowany przez Niemców 12 października 1942 r.

Julia Ilisińska i jej rodzina mieli wybór: mogli prowadzić sklep i restaurację zachowując obojętność lub bierność wobec tego, co dzieje się nieopodal w obozie. To zapewne pozwoliłoby im przetrwać wojnę bez narażania życia własnego i bliskich. Ilisińscy zachowali się inaczej – w imię człowieczeństwa. Podobnego wyboru dokonało w czasie wojny prawie dwieście rodzin z Oświęcimia i okolicznych wiosek. Za niesioną pomoc 177 osób trafiło do obozu, 62 z nich zginęły. O uhonorowanie Juli Ilisińskiej zabiegała Alicja Bartuś z OIPC.

Emanuel Ringelblum stworzył wyjątkowe podziemne archiwum getta warszawskiego („Archiwum Ringelbluma”). Do współpracy zdołał pozyskać grupę kilkudziesięciu żydowskich pisarzy, nauczycieli, naukowców i działaczy społecznych. Ze względów konspiracyjnych organizacja przyjęła nazwę Oneg Szabat.

Na archiwum złożyły się notatki, szkice i eseje Ringelbluma. Była to swoista Kronika Getta Warszawskiego, obejmująca okres od października 1939 do kwietnia 1943 r. W 1999 r. UNESCO umieściło archiwum na liście „Pamięć świata”, obejmującej najcenniejsze zabytki światowego piśmiennictwa. Propozycję uhonorowania Emanuela Ringelbluma zgłosił prof. Jacek Leociak z Instytutu Badań Literackich PAN.

Liu Xiaobo to chiński pisarz, działacz na rzecz obrony praw człowieka, inicjator Karty 08, manifestu na rzecz wprowadzenia państwa prawa w komunistycznych Chinach. W 2009 r. został aresztowany i skazany na 11, a następnie 12 lat więzienia. Mimo szeroko zakrojonej międzynarodowej kampanii na rzecz jego uwolnienia i przyznania mu Pokojowej Nagrody Nobla (2010), władze nie zwolniły go, aby mógł odebrać wyróżnienie.

W areszcie Liu zachorował na nowotwór wątroby. Jego żona Liu Xia przebywała przez 7 lat w areszcie domowym. Lui Xiaobo został zwolniony z więzienia dopiero 29 czerwca 2017 r., gdy choroba była w stadium terminalnym. Podjęta wtedy przezeń wraz z żoną próba wyjazdu za granicę na leczenie nie powidła się. Pisarz zmarł 13 lipca 2017 r. Propozycję jego uhonorowania zgłosiło włoskie stowarzyszenie GARIWO, które jest pomysłodawcą tworzenia w świecie Ogrodów Sprawiedliwych.

Hrant Dink to ormiański turecki dziennikarz, niestrudzony orędownik dialogu między oboma narodami, zamordowany przez tureckiego nacjonalistę. W swym ostatnim artykule, opublikowanym w przeddzień śmierci, Dink pisał: „Pamięć mojego komputera pełna jest listów od obywateli, przepojonych wściekłością i groźbami Jestem jak gołąb. Jak gołąb mam oczy wszędzie: z przodu, z tyłu, z lewej, z prawej. Moja głowa się kręci jak głowa gołębia. Tak, jestem niespokojny jak gołąb, ale wiem, że w tym kraju nie ruszają gołębi i nie robią im krzywdy. Gołębie nadal żyją w sercach miast. Trochę przestraszone, zgoda, ale wolne”.

Państwo skazało Hranta Dinka za „zniewagę tureckości”, bo opisał – krytycznie! – negatywny stereotyp Turka w oczach Ormian. Dink odwołał się do Strasburga, ale zginął, zanim Trybunał Praw Człowieka zbadał sprawę. Nowy wniosek złożyła rodzina zamordowanego i w 2010 r. Trybunał przyznał jej rację: wyrok na Dinka był naruszeniem swobody słowa, a nie przyznając Dinkowi ochrony, choć otrzymywał listy z pogróżkami, Turcja naruszyła też jego prawo do życia. O uhonorowanie dziennikarza zbiegał Konstanty Gebert.

OIPC

Władysław Ilisiński podejrzewany o pomoc więźniom oraz posiadanie broni i radia, 13 września 1941 r. został uwięziony KL Auschwitz. Później przeniesiono go do więzienia w Wadowicach, gdzie 12 października 1942 r. został rozstrzelany.

Zaraz po aresztowaniu Władysława Ilisińskiego i jego żony Julii, zwolnionej później z więzienia, ich dom został skonfiskowany, a opiekę nad dziećmi przejęła rodzina (dzieci wywiezione zostały na teren Generalnego Gubernatorstwa).

Po wojnie Julia razem z dziećmi powróciła do domu w Starych Stawach. Żyła w trudnych warunkach, pomoc otrzymywała od księży salezjanów. Zmarła w 1978 r. Po wojnie została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Ich córka Elżbieta Walus pracowała w Ośrodku Obsługi Turystów w Muzeum Auschwitz-Birkenau, pełniąc również funkcję przewodniczącej Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”.

Zdjęcie obozowe ojca Władysława Ilisińskiego zostało przypadkowo odnalezione w zbiorach archiwalnych Muzeum Auschwitz-Birkenau i jej przekazane dopiero wiele lat po wojnie.

dr Adam Cyra

Ogród Sprawiedliwych w Warszawie – miejsce pamięci na wolskim Muranowie. Inicjatorami pomysłu są warszawski Dom Spotkań z Historią i włoska fundacja GARIWO. Ogród znajduje się na skwerze im. „Jura” Gorzechowskiego, na terenie dawnego więzienia kobiecego „Serbia”, pomiędzy ulicami Dzielną i Pawią, w pobliżu al. Jana Pawła II i kościoła św. Augustyna. Ogród zaprojektowała pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej. Charakter warszawskiego Ogrodu nawiązuje do istniejącego w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w którym honorowani są również polscy Sprawiedliwi.