Pod koniec 2023 roku, do zbiorów Muzeum Żydowskiego Oszpicin w Oświęcimiu trafiło blisko 120 oryginalnych negatywów z okresu II Wojny Światowej, z czego kilkanaście przedstawia Oświęcim i jego mieszkańców z okresu niemieckiej okupacji, w tym także żydowskich oświęcimian i oświęcimianek.
Klisze zostały zakupione od osoby prywatnej, na które natrafiła najprawdopodobniej w niemieckim Brunszwiku w 2020 r. Wśród rozmaitych dokumentów osobistych i fotografii powojennych była również koperta z dopiskiem „Polen II”, w której znajdowały się wszystkie negatywy. Można odnaleźć na nich m.in. żydowskich oświęcimian i oświęcimianki (z widocznymi opaskami), a także ujęcia Rynku Głównego, ulicy Jagiełły, kompleksu Salezjańskiego, wzgórza zamkowego oraz odbudowywanego mostu na rzece Sole. Zdjęcia miasta zostały wykonane przypuszczalnie w okresie od września 1939 do 1940. Niektóre z pozyskanych fotografii są znane z rodzinnego albumu, pochodzącego także z Brunszwiku, nazistowskiego lekarza dra Barmeyera, który mieszkał w Oświęcimiu podczas niemieckiej okupacji. Osoby i miejsca pojawiające się w obu kolekcjach wskazują, że zdjęcia najprawdopodobniej były własnością tej samej rodziny.
Jak dodaje historyk dr Artur Szyndler – jeden z negatywów ma szczególną wartość, gdyż jest to najprawdopodobniej jedyne znane do tego pory ujęcie Oświęcimia wykonane na kolorowej kliszy.
W kolekcji znajduje się także kilka zdjęć, które zostały wykonane w innych miejscowościach. Niektóre z nich udało się już zidentyfikować, są to m.in. Będzin, Bielsko, Kraków, Rajsko, Sosnowiec oraz Podhale (prawdopodobnie Zakopane). Wciąż jednak większości klisz pozostaje anonimowa. Przedstawiają one miejsce i osoby, w tym umundurowanych niemieckich żołnierzy i dygnitarzy, a także ich rodziny podczas uroczystości i spotkań rodzinnych oraz budynki użyteczności publicznej czy obiekty przemysłowe. Wiele z nich dotyczy także społeczności żydowskiej.
Odkryte materiały to unikalny zapis nie tylko okresu niemieckiej okupacji Oświęcimia i popełnianych zbrodni, ale przede wszystkim historyczny ślad, ukazujący społeczność żydowską u progu Zagłady – dodaje Tomasz Kuncewicz, dyrektor Muzeum Żydowskiego Oszpicin w Oświęcimiu.
Wojska niemieckie zajęły Oświęcim w pierwszych dniach września 1939 roku. Nazwę miasta zmieniono na Auschwitz i włączono je do III Rzeszy Niemieckiej. Żydzi zostali poddani surowym represjom – nakazano im noszenie opasek z Gwiazdą Dawida, skonfiskowano przedsiębiorstwa i sklepy oraz zmuszono do niewolniczej pracy. W 1940 roku rozpoczęły się wywózki Żydów do obozów pracy, położonych głównie na Górnym i Dolnym Śląsku. Ostateczne deportacje, które położyły kres lokalnej społeczności żydowskiej, miały miejsce w marcu i kwietniu 1941 roku. Oświęcimscy Żydzi zostali wywiezieni do gett w Będzinie, Chrzanowie i Sosnowcu. Niewielka grupa trafiła także na teren Generalnego Gubernatorstwa. Ci, którym udało się dotrwać do 1943 roku zostali deportowani do KL Auschwitz, gdzie większość została zamordowana. Zagładę przeżyła jedynie garstka.
Zdjęcia | Photos:
1,3,4 – Rynek Główny w Oświęcimiu (ok. 1940) | Main Market Square in Oświęcim (c. 1940).
2 – Widok na wzgórze zamkowe w Oświęcimiu oraz będący w budowie most na rzece Sole, który uprzednio został zniszczony w wyniku działań wojennych (ok. 1940) | A view of the castle hill in Oświęcim and the bridge over the Soła River under construction, which was previously destroyed as a result of war (c. 1940).
Kapitalne to pierwsze zdjęcie.