OŚWIĘCIM. 83. rocznica deportacji pierwszych Polaków do KL Auschwitz

14 czerwca 1940 r. to data uznawana za początek funkcjonowania niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Tego dnia Niemcy deportowali z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz grupę 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 do 758.

Obchody 83. rocznicy tego wydarzenia odbyły się pod Patronatem Honorowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy. Decyzją Sejmu RP 14 czerwca obchodzony jest jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.

W wydarzeniach upamiętniających rocznicę na terenie Miejsca Pamięci wzięło udział 13 Ocalałych z Auschwitz, wicepremier i minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. dr hab. Piotr Gliński, reprezentująca Prezydenta RP Zofia Romaszewska, przewodniczący Światowego Kongresu Żydów Ronald S. Lauder, a także przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, korpusu dyplomatycznego, duchowieństwa, delegacje organizatorów obchodów, wielu instytucji i organizacji społecznych oraz wszyscy pragnący uczcić pamięć ofiar niemieckich nazistów.

Prof. Piotr Gliński rozpoczął swoje wystąpienie od cytatu z rtm. Witolda Pileckiego: „Znalazłem się – tak jak zresztą wszyscy nowo przybywający do Oświęcimia – w warunkach, które uderzyły we wszystkie moje dotychczasowe pojęcia. W ciągu paru dni czułem się oszołomiony i jakby przerzucony na inną planetę. Byłem świadkiem makabrycznych obrazków, wobec których zupełnie zbladło piekło Dantego”

– Obóz, który urządzono dla eksterminacji obywateli polskich, w krótkim czasie został też włączony w niemiecki plan tak zwanego „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, czyli masowego mordu europejskich Żydów, i stał się światowym symbolem męczeństwa wielu narodów. Ogrom cierpienia, udręk, tortur fizycznych i krzywd zadanych ludzkiej duszy w tym miejscu przekracza możliwości ujęcia ich słowami – powiedział wicepremier Gliński.

Dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński zauważył, iż trudno dziś sobie wyobrazić dramaturgię tego pierwszego transportu, który z Tarnowa nie wyjeżdżał do Auschwitz, a w nieznane.

– To mogły być roboty, inne więzienie, obozy stworzone przed wojną na terenie Niemiec, to mogła być tzw. rozwałka. Nie widzieli zupełnie. Wyjechało 729 osób, jeden człowiek uciekł, biegł w kierunku lasu, padły strzały, do dziś nie wiemy, czy dobiegł, czy nie. Prawdopodobnie pierwsza ofiara KL Auschwitz, jeszcze przed przyjazdem docelowym. Dojechali do Krakowa i zastanawiali się, czy jadą bardziej w kierunku Generalnego Gubernatorstwa, czy bardziej w kierunku Śląska i na peronach usłyszeli, że właśnie padł Paryż. Potem okazała się cała reszta. Zostali skierowani tutaj – powiedział Piotr Cywiński.

– Trudno jest sobie dziś wyobrazić, to co przeżywali ci idący ulicami Tarnowa i wsiadający do pociągu. Dotąd znaliśmy dosłownie kilka zdjęć z tego wydarzenia. Tarnowski kolekcjoner Marek Tomaszewski dokonał odkrycia całego albumu wykonanego przez Niemców, w którym znajduje się kilkadziesiąt zdjęć właśnie z tego pierwszego transportu. Wartość tego odkrycia jest porównywalna z najbardziej znanymi albumami związanymi z historią Auschwitz. Marek Tomaszewski przekazał cyfrowe kopie fotografii do Archiwum, dzięki czemu będą one dostępne dla całego świata – podkreślił dyrektor Cywiński.

Więcej informacji o tej unikatowej kolekcji zdjęć można przeczytać tutaj.

Przed blokiem 11 zabrzmiał hymn narodowy, a pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11 uczestnicy obchodów złożyli wieńce i znicze, upamiętniając wszystkie ofiary niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz.

Po obchodach rocznicowych uroczyście otwarte zostało nowe Centrum Obsługi Odwiedzających Muzeum, które powstało w bezpośredniej bliskości byłego obozu Auschwitz I.

– Oddając dziś wszystkim pragnącym złożyć hołd ofiarom obozu, nowoczesne nowe Centrum Obsługi Odwiedzających mamy poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Dzięki zaangażowaniu środków z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, środków własnych Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz bezpośredniemu wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, udało się włączyć w infrastrukturę wspierającą obsługę odwiedzających – niejako przywracając je do „życia” – historyczne budynki Schlachthaus i Molkerei – powiedział w swoim wystąpieniu wicepremier prof. Piotr Gliński.

– Budynki te, które służyły sprawnemu działaniu niemieckiej machiny terroru i zagłady, mają złą przeszłość. Obecnie będą spełniać jednak nowe cele: nie tylko zapewnią logistyczne udogodnienia dla milionów odwiedzających, ale także pozwolą na rozbudowanie przekazu merytorycznego – dodał prof. Gliński.

– Dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do realizacji tej inwestycji, a szczególnie kustoszowi Miejsca Pamięci – Państwowemu Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu – i jego całemu zespołowi, a także radom i wszystkim, którzy wspierają działalność Muzeum, za konsekwentne realizowanie planu zwiększenia jego dostępności, likwidacji barier architektonicznych i otwarcia dla osób o szczególnych potrzebach – podkreślił.

Wsparcia finansowego dla tej inwestycji udzielili również Ronald S. Lauder oraz Joel i Ulrika Citron.

– Jestem zaszczycony, że mogłem wesprzeć tak ważną inwestycję w Muzeum Auschwitz-Birkenau, wraz z polskim ministrem kultury i dziedzictwa narodowego oraz Unią Europejską. Jest też dla mnie zaszczytem, że mogłem poświęcić część mojego życia na zachowanie autentyzmu Auschwitz – powiedział Ronald S. Lauder, który jest także prezesem nowojorskiej Auschwitz-Birkenau Memorial Foundation, podczas konferencji zorganizowanej z okazji otwarcia nowego Centrum Obsługi Odwiedzających.

– Auschwitz jest najważniejszym symbolem tego, dlaczego mamy walczyć z antysemityzmem. Auschwitz pokazuje, co może się wydarzyć, kiedy nie powstrzymuje się nienawiści i z jej powodu mordowani są ludzie. Nigdy więcej nie powinniśmy pozwolić na Auschwitz w jakimkolwiek innym miejscu, dla jakichkolwiek innego narodu, religii czy kultury – podkreślił Lauder.

14 czerwca wieńce złożono również pod tablicą poświęconą pierwszemu transportowi na budynku dawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego, nieopodal terenu dzisiejszego Muzeum Auschwitz. To tam 14 czerwca 1940 r. esesmani umieścili więźniów na okres kwarantanny, a dziś mieści się tam Małopolska Uczelnia Państwowa im. rtm. Witolda Pileckiego.

Oficjalne obchody rozpoczęły się przed południem w Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, gdzie prezentowana jest wystawa prac autorstwa byłego więźnia pierwszego transportu nr 423 Mariana Kołodzieja „Klisze pamięci. Labirynty”. Odprawiono tam uroczystą mszę świętą, której przewodniczył biskup Roman Pindel, ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej.

– Przywołujemy dziś, niemal jak na Apelu Poległych, więźniów pierwszego transportu. To ich uznano za winnych i wysłano z więzienia w Tarnowie do tworzącego się dopiero co obozu w Oświęcimiu, którego bardziej niemiecka nazwa Auschwitz obiegła cały świat i pozostała w smutnej pamięci. Przybywający do tego obozu szukali sensu tego faktu – przybycia do nowej zupełnie rzeczywistości. Szukali sensu z motywu aresztowania. Dominuje więc motyw umiłowania ojczyzny, pragnienie jej obrony, a także wzmagający się terror. Wiara – jaka by nie była, czy mocna, czy średnia, czy słaba – mogła pomagać w odkryciu owego sensu, jaki człowiek odnajduje i jaki go motywuje – mówił biskup Pindel.

Duchowny przywołał postać Mariana Kołodzieja, więźnia pierwszego transportu, a po wojnie artysty, który stworzył monumentalne dzieło „Klisze Pamięci. Labirynty” poświęcone obozowej gehennie i postaci św. Maksymiliana Kolbego. Znajduje się ono w podziemiach kościoła w Harmężach.

Organizatorzy obchodów rocznicowych:

• Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
• Centrum św. Maksymiliana w Harmężach
• Centrum Żydowskie w Oświęcimiu
• Diecezja Bielsko-Żywiecka
• Fundacja movart
• Fundacja Pamięci Ofiar Auschwitz-Birkenau
• Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau
• Fundacja Pomnik Hospicjum Miastu Oświęcim
• Gmina Oświęcim
• Krakowska Fundacja Centrum Informacji, Spotkań, Dialogu, Wychowania i Modlitwy w Oświęcimiu
• Małopolska Uczelnia Państwowa im. rtm. Witolda Pileckiego w Oświęcimiu
• Miasto Oświęcim
• Miasto Tarnów
• Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu
• Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej
• Muzeum Zamek w Oświęcimiu
• Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie
• Prowincja św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych Franciszkanów
• Starostwo Powiatowe w Oświęcimiu
• Stowarzyszenie Auschwitz Memento
• Stowarzyszenie Romów w Polsce
• Towarzystwo Opieki nad Oświęcimiem
• Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych

Źródło: Auschwitz.org / foto: Piotr Lipiński