OŚWIĘCIM. Sport i sportowcy w KL Auschwitz

„Sport i sportowcy w KL Auschwitz” to nowa wystawa czasowa w Miejscu Pamięci Auschwitz, która poprzez materiały archiwalne, prace artystyczne oraz oryginalne przedmioty – w tym pamiątki pochodzące od rodzin Antoniego Czortka i Tadeusza Pietrzykowskiego – opowiada o historii sportu w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz oraz o losach sportowców deportowanych do obozu.

Pojęcie „sportu” w KL Auschwitz zostało wypaczone poprzez używanie tego określenia do stosowanych na masową skalę wycieńczających ćwiczeń połączonych z musztrą i śpiewem. Ta forma sportu, określana po wojnie jako pseudosport lub quazi-sport, była zwykle sposobem wymuszenia dyscypliny i karania więźniów.

– Pojęcie „sport” w Auschwitz zawsze kojarzyło się z czymś bardzo trudnym, z narzędziem tortur, z tym innym światem Auschwitz, do którego zostali zesłani ludzie. Sport został wciągnięty w machinę nienawiści – powiedział Andrzej Kacorzyk, dyrektor Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście.

– Do KL Auschwitz i innych obozów koncentracyjnych oraz ośrodków zagłady deportowano także przedwojennych sportowców, ludzi, którzy byli olimpijczykami, mistrzami w swoich krajach, którzy starali się pokonywać swoje własne słabości, osiągać rekordy – dodał.

Szczególne miejsce na wystawie poświęcono dwóm bokserom: Antoniemu „Kajtkowi” Czortkowi i Tadeuszowi „Teddy’emu” Pietrzykowskiemu.

Tadeusz Pietrzykowski, przedwojenny warszawski bokser, więzień Auschwitz, który został deportowany do obozu w pierwszym transporcie polskich więźniów politycznych 14 czerwca 1940, skrzyżował rękawice z niemieckim więźniem funkcyjnym, a walka ta zapoczątkowała całą serię pojedynków pięściarskich zarówno w Auschwitz I, jak i wielu podobozach.

Przez prawie trzy lata, będąc w obozie, Pietrzykowski stoczył ponad 40 pojedynków i nie miał sobie równych wśród innych uwięzionych. Na wystawie zobaczyć można rękawicę bokserską, przekazaną do Zbiorów Muzeum przez córkę, Eleonorę Szafran.

– Sport to była istota życia. Po wojnie tata sam wiedział, że musi swoje życie poświęcić młodym ludziom. Cudowne jest to, że możemy na wystawie zobaczyć tę rękawicę. On wskazał mi pewną drogę, żeby o tym nie zapomnieć. To tyczy się wszystkich rodzin tych więźniów, którzy przeżyli, ich potomstwa. W pewnym momencie, kiedy nas zabraknie to zostaną przynajmniej te eksponaty – powiedziała Eleonora Szafran.

Wyjątkowymi pamiątkami zaprezentowanymi na wystawie są przekazane przez syna Antoniego Czortka, Bogdana, listy obozowe jego ojca adresowane do matki. Jak podkreślił, to jedyne pamiątki z czasów obozowych w zbiorach rodzinnych i wyjątkowe dokumenty. Antoni Czortek był zmuszony do walk bokserskich w Birkenau, również z przedwojennym przyjacielem i kolegą z ringu, Zbigniewem Małeckim. Sam niechętnie wspominał czas obozowej gehenny.

– Listy mojego dziadka, Antoniego Czortka, pisane do babci z obozu Auschwitz, to nie tylko nasza najcenniejsza pamiątka rodzinna, ale to przede wszystkim świadectwo jego tragicznego życia uwikłanego w okupacyjną rzeczywistość – powiedziała Katarzyna Czortek, wnuczka Antoniego Czortka.

– Jest to świadectwo tego, jakim był człowiekiem, a przede wszystkim Polakiem, patriotą i wielkim sportowcem – dodała.

– Sport więźniarski to nie tylko boks, ale to również gry zespołowe, przede wszystkim piłka nożna, siatkówka, koszykówka. Sport więźniarski to również zapasy, lekkoatletyka. Popularne wśród więźniów były również sporty umysłowe, przede wszystkim szachy, ale również gry karciane – powiedziała kurator wystawy Renata Koszyk.

– Sport w obozie nie był traktowany jako współzawodnictwo, ale bardziej jako sposób spędzenia wolnego od pracy czasu. Sport ten istniał pomimo zagłady, która się tutaj dokonywała – podkreśliła.

Narciarze, którzy trafili do KL Auschwitz, z racji swoich umiejętności byli również zatrudniani w warsztatach obozowych, gdzie wykonywali przedmioty użytkowe i artystyczne. Na wystawie zostały zaprezentowane wykonane przez nich prace, w tym dekorowane rysunkami listy obozowe.

Wystawa „Sport i sportowcy w KL Auschwitz” została przygotowana w oparciu o materiały archiwalne i Zbiory Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Wystawa będzie dostępna w bloku 21 na terenie Miejsca Pamięci Auschwitz do 31 marca 2022 r.

Kurator wystawy: Renata Koszyk
Projekt wystawy: Aleksandra Mausolf
Koordynator: Zuzanna Janusik
Konsultacja: dr Wanda Witek-Malicka